EKSPERİMENTAL PSİXOLOGİYA ELMİ-TƏDQİQAT LABORATORİYASI

«Eksperimental psixologiya» ETL Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 09.03.2000-ci il tarixli 23 saylı əmri, BDU-nun Elmi şurasının 26 mart 1999-cu il tarixli ic­lasının qərarı, və BDU-nun rek­torunun 03.04.2000-ci il, 29 saylı əmri əsasında Sosial elmlər və psixologiya fa­kül­təsinin nəzdində yaradılmışdır. «Eksperimental psixologiya» ETL-nin elmi rəhbəri AMEA-nın müxbir üzvü, prof. Bəxtiyar Həmzə oğlu Əliyevdir. «Eksperimental psixologiya»  ETL-in yaradıl­masında başlıca məqsəd psixologiya elminin qarşısında duran bir sıra ciddi vəzifələri həll etmək, tədris prosesi ilə praktiki biliklərin qarşılıqlı vəhdətini təşkil etmək, res­publikamızda milli şüurun və milli xarakterin psixoloji mexanizmlərini öyrənmək, yüksək ixtisaslı kadr hazırlığının səviyyəsini yüksəltmək və s. olmuşdur.

Laboratoriyada elmi-tədqiqat işləri aşağıdakı istiqamətlər üzrə aparılır:
2010 il

Laboratoriyadaaparılanelmi-tədqiqatişləri 2010-cuilüçünaşağıdakıkimiyerinəyetirilmişdir:

1. İstiqamət: Tətbiqi psixoloji tədqiqatlar ( 2010-2015

2. Problem: Müasir dövrdə şəxsiyyətin inkişafının psixoloji proble­ml­ər­in­i­n

öyrənilməsi (2010-2015)

3. Mövzu: Şəxsiyyətin inkişafında etno­­mədəni amllərin rolu(2010-2012).

Əsasnəticələrvətəkliflər

Apardığımız tədqiqat aşağıdakı nəticələrə gəlməyə imkan verir:

• Tələbələrlə aparılmış tədqiqatlar göstərdi ki,  şəxsiyyətin formalaşmasına bir sıra amillərlə yanaşı etnomədəni amillər də ciddi təsir göstərir.  Bu amillər içərisində etnik-psixoloji xüsusiyyətlər, milli adət - ənənələri,  mili xarakter, bütövlükdə sosial - mənəvi dəyərlər formalaşan  şəxsiyyətin strukturunda aparıcı mövqeyə malikdir.
• Müəyyən edildi ki, təlim prosesində mili mənəvi dəyərlərin aşılnaması  tələbələrdə mili özünüdərketmənin yüksəldilməsinə, mili-Mənin formalaşmasına və öz xalqınıın mili-mənəvi dəyərlərinin daha sistemli dərk olunmasına zəmin yaradır.
• Faktlar göstərir ki, ənənəvi modellərin tətbiq dairəsi auiditoriyada passiv müşahidəçilik vəziyyəti yaradır və bilik-bacarıq və vərdiş triadiasının, yalnız bilik komponentlərinə əsaslanmasına zəmin yaradır ki, bu da əksər hallrada qazanılmış biliklərin  praktikaya tətbiqini zəiflədir. Bu isə cəmiyyətdən gələn sosial sifarişin yerinə yetirilməsinə neqativ təsir göstərir.
• Aparılmış sorğulardan aydın olmuşdur ki, təhsildə şəxsiyyət kimi  formalaşmanın yolu yalnız tələbənin təlim situasiyasını dərketməsindən və özünüə münasibətindən qaynaqlanmır. Faktlar göstərir ki, əsas amil marağın motivə çevrilməsini təşkil etmək və kreativ davranışın gerçəkləşməsinə şəarit yaratmaqdır.
• Təlimdə motivasiya yaratmağın  ağırlığının müəllimlərin üzərinə düşməsi ya təlimi monolojiləşdirir, ya da onun yaradıcı təşkilini məhdudlaşdırır. Bu da adaptasiya imkanlarını azaldır və tələbənin özünü təsdiq etməsinə manelər. Bilik-bacarıq və vərdiş triadiasının daha çox bacarıqlar üzərində qurulması təlimi aktivləşdirə və tələbələrin gələcəkdə peşəkar mütəxəsissə çevriləmsinə zəmin formalaşdırar.
• Tədqiqat  göstərdi ki, şəxsiyyət etnomədəniyyətin daşıyıcısı və onun təsiri ilə formalaşan varlıqdır. Etnomədəniyyətin spesifikliyinin nəzərə alınması tələbə və şagirdlərin şəxsiyyət kimi formalaşması istiqamətlərini müəyyənləşdirməyə kömək edir. Bu dövlət əhəmiyyətli problem həmişə diqqət mərkəzində olmalıdır.

2009 il

1. Milli şüur və xarakterin inkişaf və təşəkkülünün öyrənilməsi;
2. Şəxsiyyətin öyrənilməsinin psixoloji məsələləri;
3. Uşaqların psixi inkişafının diaqnostikası və korreksiyası;
4. Tibbi psixologiyanın aktual problemləri.

Laboratoriyada  tədqiqat işi aşağıdakı kimi yerinə yetirilir:
Problem: Şəxsiyyətin inkişafının aktual-psixoloji problemləri (2000 – 2009).
Mövzu: Şəxsiyyətin özünüaktuallaşdırması və özünügerçəkləşdirməsinin eksperi­men­tal-psixoloji tədqiqi (2000-2005) .
Mövzu: Şəxsiyyət və mədəniyyət (2006-2008)
ETL-də hal-hazırda aşağıdakı əməkdaşlar işləyir:

1. AMEA-nın müxbir üzvü, prof. Əliyev B.H. – elmi rəhbər
2. Vəliyeva Y.Ə. – elmi işçi, psixol.e.n.
3. Cabbarov R. – elmi işçi, psixol.e.n.
4. Mustafayev M.H. - elmi işçi, psixol.e.n.
5. Əhmədova E.Ə. - kiçik elmi işçi, psixol.e.n
   Sadıqova Z.İ. - kiçik elmi işçi
6. Mirzəyeva S.S. - kiçik elmi işçi
7. Dünyamalıyeva S.F. – baş laborant
8. Əliyeva F.İ. – baş laborant

Elmi-tədqiqat  laboratoriyasının problem və mövzusu müasir şərait üçün ol­duq­ca aktualdır. Bu aktuallıq insan faktorunun, şəxsiyyət amilinin müasir şəraitdə da­­ha çox qabardılması ilə əlaqədardır. Şəxsiyyətin mənəvi aləminin, onun struk­turunun, qabiliyyətlərinin formalaşması və onların meydana gəlmə səbəblərinin aş­kar­lanması çox zəruridir. Bu zərurət aşağıdakı aspektlərdə öz əksini tapır:

1. Şəxsiyyətin sosial-psixoloji problemlərini hərtərəfli tədqiq edilməməsi.
2. Etno-mədəni şəraitdə şəxsiyyətin təşəkkül və formaları ayrı-ayrı məsələlərinin diqqətdən kənarda qalması, onun formalaşmasına təsr göstərən etnik-milli amillərin sistemli xarakter daşıması.
3. Şəxsiyyətin milli mənlik şüurunun, özünügerçəkləşdirmənin yeni istiqamətlərinin öyrənilməsi bu zəmində yeni konseptual məsələlərinin diqqət mərkəzinə gətirilməsi. Elmi-tədqiqiat laboratoriyasının problem və mövzusu elmi tədqiqat işlərinin prioritet istiqamətlərinə tam uyğundur.

ETL-in təsdiq olunmuş 4 illik və illik iş planları vardır.

ETL-in rəhbəri və hər bir elmi işçinin fəaliyyəti illik hesabatlarda öz əksini tapmışdır. ETL-də 5 nami­zədlik işi başa çatdırlmışdır. İlk dəfə ola­raq ETL-də şəxsiyyətin kreativ keyfiyyətlərinin eksperimental şəkildə öyrənilmiş və mü­əy­yən edilmişdir ki, şəxsiyyətin kreativ keyfiyyətləri əvvəllər düşünüldüyü kimi ya­radıcı keyfiyyətlərlə identifikasiya edilə bilməz. Tədqiqat nəticəsndə kreativ key­fiyyətlərin ierarxik modeli yaradılmış, hər yaş dövrü üçün xarakterik olan kreativ key­fiyyətlərin daha optimal inkişafına nail olmaq üçün yol və vasitələr gös­tə­ril­məişdir.

ETL-də aparılan elmi işlərin nəticələri ümumi psixoloji biliklərin ge­niş­lən­dirilməsinə və şəxsiyyət psixologiyasını elmi-nəzəri müddəalarla zən­ginləş­di­rilməsinə kömək edə bilər. Bu da işin praktiki əhəmiyyətini yüksək olduğunu bir daha sübut edir.
Laboratoriyanın əməkdaşlarının e-mail:

1. Vəliyeva Y.Ə. – yamen@ mail.ru
2. Cabbarov R. – reshidcabbar1970@ mail. ru
3. Əhmədova E. Ə. – elosh1973@ mail. ru
4. Mustafayev M . H . – mustafayev 76@ mail . ru
5. Sadıqova Z . İ . – zulfiya ____ sadiqova @ mail . ru
6. Mirzəyeva S . S . – mir _ sever @ mail . ru

Son iki ildə nəşr olunmuş tədqiqat işləri:

1. B.H.Əliyev Dindirmənin bəzi psixoloji xüsusiyyətləri. Bakı,   Universi­teti­nin Xəbər­lərinin №1 (Sosial-siyasi elmlər seriyası), Bakı, 2006.
2. B.H.Əliyev.İnsan və cəmiyyət. İX sinif. Dərslik (azərbaycan dilində) Bakı, Təhsil nəşriyyatı, 2006.
3. B.H.Əliyev.İnsan və cəmiyyət. İX sinif. Dərslik (rus dilində) Bakı, Təhsil nəşriyyatı, 2006
4. B.H.Əliyev İnsan və cəmiyyət. X sinif.  Dərslik (azərbaycan dilində) Bakı, 2007. s.151
5. B.H.Əliyev. İnsan və cəmiyyət. X sinif.  Dərslik (rus dilində) Bakı, 2007. s.148
6. B.H.Əliyev. İnsan və cəmiyyət. X sinif.  Dərslik (azərbaycan dilində) Bakı,2007. s.138
7. B.H.Əliyev. İnsan və cəmiyyət. XI sinif.  Dərslik (rus dilində) Bakı, 2007. s.135
8. B.H.Əliyev. Şəxsiyyətin özünügerçəkləşdirməsində özünüdərketmənin rolu. Psixo­logiya jurnalı, № 1, 2007. s. 3.
9. B.H.Əliyev. Yeni tip müəllim hazırlığına dair. Ümimmilli lider H.Əliyevin anadan olmasının 84 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi konfrans.2007
10. B.H.Əliyev. Şagird şəxsiyyətinin özünügerçəkləşdirməsində  müəllim ha­zır­­lığının rolu. Ümimmilli lider H.Əliyevin anadan olmasının 84 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi konfrans.2007
11. B.H.Əliyev. Azərbaycanda ardıcıl inkişafın təməli. H.Əliyev yolu: Azərbaycan inkişafın yeni mərhələsində. Bakı 2007.
12. B.H.Əliyev. 19.00.01- ümumi psixologiya, şəxsiyyət psixologiyası, psixologiya tarixi ixtisası üzrə namizədlik imtahanının minimum proqramı. Bakı, 2007.
13. R.V.Cabbarov Təhsildə şəxsiyyət problemi //Psixologiya jurnalı, 2006, №1.
14. R.V.Cabbarov Uşağın tərbiyəsində bəzi psixoloji cəhətlərin nəzərə alınması barədə. Gənc tədqiqatçıların «XXI ƏSR: mülahizələr, düşüncələr» mövzusunda elmi-praktik konfransın materialları. Bakı, 2006. səh 99-101.
15. R.V.Cabbarov Təhsildə şəxsiyyətin psixoloji sağlamlığı problemi.//Dil və Ədəbiyyat jurnalı. 2006, № 5 (53).
16. R.V.Cabbarov Təhsildə özüngerçəkləşdirmə problemi. //Psixologiya jurnalı, 2006, №3.
17. R.V.Cabbarov Təhsildə imtahan stressi və onun korreksiyası yolları. AMEA-nın Elmi axtarışlar. 2006, №4.
18. R.V.Cabbarov. Təhsilin məzmununa yanaşmaya dair // Psixologiya jurnalı, 2007, №2.
19. R.V.Cabbarov. Özünügercəkləşdirmə problemi müxtəlif elmlər konteksində//Psixologiya jurnalı, 2007, №3.
20. R.V.Cabbarov. Şagird şəxsiyyətinin özüngerçəkləşdirməsində müəllim hazırlıgının rolu//Ümumimilli lider H.Əliyevin anadan olmasının 84 illiyinə həsr olunmuş  beynəlxalq elmi-praktik konfransının materialları. Bakı, 2007.

1. R.V. Cabbarov Şəxsiyyətin özünügerçəkləşdirməsinin meyarları və modelləri // Psixologiya jurnalı, 2010, № 1, səh.3-16
2. R.V. Cabbarov Şəxsiyyətin özünügerçəkləşdirməsinin səviyyələrinə dair // Psixologiya jurnalı, 2010, № 2, səh.110-120
3. R.V. Cabbarov Şəxsiyyətin özünügerçəkləşdirməsinin fəlsəfi tədqiqi istiqamətləri // Bakı Dövlət Universitetinin Elmi Xəbərləri, Humanitar elmlər seriyası, 2010, № 2, s.145-155
4. R.V. Cabbarov Şəxsiyyətin özünügerçəkləşdirməsi və həyat planları // Təhsil Problemləri İnstitutunun Elmi Əsərləri, 2010, №4, s.123-130

1. R.V. Cabbarov, Mustafayev M.H.  Ekstremal situasiyalarda əhaliyə psixoloji yardım / Hərbi dənizçilik kadrlarının hazırlanmasında mənəvi-psixoloji təminat və ekstremal psixologiyanın müasir problemləri mövzusunda respublika konfransının materialları. Bakı: 2010, s254-260
2. R.V.Cabbarov, Mustafayev M.H. Attraksiyanın tədqiqi haqqında / İnnovasiya, təhsilin keyfiyyəti və inkişaf. I Beynəlxalq  elmi konfransın materialları. Bakı: 2010, s.125-127

1. Джаббаров Р.В.  Психопедагогические проблемы  и условия самореализации личности в подростковом возрасте  //Современные гуманитарные исследование, Москва, 2010, №4, с.262-264Y.Ə.Vəliyeva Dindirmənin təşkili və keçirilməsində psixoloji üsullardan istifadənin əhəmiyyəti//«Psixologiya jurnalı» Bakı, 2006. №1. səh 132-140.
2. Y.Ə.Vəliyeva Dindirmə prosesində baş verən yanlışlıqların dindirilən şəxs­lərin emosional halətinə təsiri. «XXI əsr: problemlər, mülahizələr» elmi - praktik konfransının materialları. Bakı, 2006. səh 138-140.
3. Y.Ə.Vəliyeva, Hüquq psixologiyasında antisosial şəxsiyyətin tədqiqi istiqamətləri//Dil və Ədəbiyyat Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal. 2 (50) Bakı, 2006. səh 167-170.
4. Y.Ə.Vəliyeva, Yeniyetmələrin cinayət işləri üzrə məhkəmə-psixoloji ekspertizasının keçirilməsinin bəzi psixoloji məsələləri. Dil və Ədəbiyyat Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal. 3 (51) Bakı, 2006.
5. Y.Ə.Vəliyeva  Azad tərbiyə nəzəriyyəsində təhsilin rolu haqqında // «XXI əsr: mülahizələr, düşüncələr» mövzusunda elmi-praktik konfransın ma­terial­ları. Bakı, 2007, s.90-92.
6. Y.Ə.Vəliyeva Yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin dindirilməsinin psixoloji xüsusiy­yət­ləri//AMEA, Fəlsəfə jurnalı, № 2-3(8), Bakı, 2007, səh. 111-115.
7. E.Ə.Əhmədova Hüquq psixologiyasında antisosial şəxsiyyətin tədqiqi istiqamətləri // Dil və Ədəbiyyat Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal. 2 (50) Bakı, 2006. səh 167-170.
8. E.Ə. Əhmədova Yeniyetmələrin cinayət işləri üzrə məhkəmə-psixoloji ekspertizasının keçirilməsinin bəzi psixoloji məsələləri. Dil və Ədəbiyyat Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal. 3 (51) Bakı, 2006.
9. E.Ə.Əhmədova Azadlıq fəaliyyət və müstəqil yaradıcılıq kimi // «XXI əsr: mülahizələr, düşüncələr» mövzusunda elmi-praktik konfransın ma­terial­ları. Bakı, 2007, s.82-84.
10. E.Ə.Əhmədova Yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin dindirilməsinin psixoloji xüsusiy­yət­ləri// AMEA, Fəlsəfə jurnalı, № 2-3(8), Bakı, 2007, səh. 111-115.
11. E.Ə.Əhmədova Şəxsiyyət azadlığında təhsilin rolu // «Çemen» Dergisi, Kasım2007, cild 8, say 91, səh.4-8.

1. Э.А. Ахмедова Роль культуры в формировании национальной идентичности. ХХЫ век: итоги прошлого и проблемы настоящего. Пенза, 2010г. стр. 151-155.

1. M.H.Mustafayev Tələbələrdə mənəvi keyfiy­yət­lər­i­­n formalaşdırılmasının yolla­rına dair. Gənc tədqiqatçıların «XXI əsr: mülahizə­lər, düşüncələr» möv­zu­­­­­­sun­da elmi-pratik konfran­sın material­ları. Bakı, 2006, s. 170-172.
2. M.H.Mustafayev Gənclərin mənəvi tərbiyəsinin bəzi sosial-psixoloji cəhətləri. // Dil və ədəbiyyat jurnalı, Bakı, 2006, №4 (52), s.154-157.
3. M.H.Mustafayev Tələbə gənclərdə mənəvi inkişafın eksperimental psixoloji tədqiqi // Dil və ədəbiyyat jurnalı, Bakı, 2006, №5(53).
4. M.H.Mustafayev Şəxsiyyətin özünügercəkləşdirməsində özünüdərketmənin rolu// Psixologiya jurnalı, 2007, №1.
5. M.H.Mustafayev Şəxsiyyətin mənəvi dəyərlərinin formalaşmasında etnopsixoloji xüsusiyyətlərin rolu.  // AMEA, Fəlsəfə jurnalı, № 2-3(8), Bakı, 2007, s.96-104.
6. M.H.Mustafayev Stress və onun aradan qaldırılması yolları // Psixologiya jurnalı, 2007, №3 .

1. M.H. Mustafayev Mədəniyyət və təfəkkür probleminin bəzi məsələlərinin tədqiqinə dair// Psixologiya jurnalı, 2010, № 2, səh.3-16

1. Z.İ.Sadıqova Ekstremal şəraitdə psixi sağlamlıq amili // «XXI əsr: mülahizə­lər, düşüncələr» möv­zusun­da elmi-praktik kon­fran­sın material­ları. Bakı, 2006, s. 136-137.
2. Z.İ.Sadıqova Psixi sağlamlıq probleminə dair mülahizələr //  Dil və Ədəbiyyat Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal, № 5 (53) Bakı, 2006.
3. Z.İ.Sadıqova Sosial adaptasiya psixi sağlamlığı şərtləndirən amil kimi // Psixologiya jurnalı, 2006 № 4.
   

1. Z.İ.Sadıqova , Mirzəyeva S.S. Tələbələrin psixi sağlamlığının bəzi sosial-psixoloji məsələləri // Psixologiya jurnalı, 2010, № 1, səh.90-98

1. Z.İ. Sadıqova, Mədəniyyət və psixi sağlamlıq / Doktorantların və gənc  tədqiqatçıların XV Respublika elmi konfransı.Bakı: 2010, s. 86-88

1. S.S.Mirzəyeva Milli dövlət quruculuğu və şəxsiyyətin bu quruculuqda rolu//Gənc tədqiqatçıların «XXI əsr: mülahizə­lər, düşüncələr» möv­zusun­da elmi-praktik kon­fran­sın material­ları. Bakı, 2006, s. 120-121.
2. S.S.Mirzəyeva Milli dövlət quruculuğunda şəxsiyyətin rolu // Psixologiya jurnalı, Bakı, 2006, №3.
3. S.S.Mirzəyeva Ümummilli liderin psixoloji xarakteristikası // Dil və Ədəbiyyat Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal. №6 (54), Bakı, 2006.
   

1. S.S.Mirzəyeva , Sadıqova Z.İ. Ümummilli liderin psixoloji portreti problemi // Psixologiya jurnalı, 2010, № 3, səh.110-118

1. S.S. Mirzəyeva Siyasi liderin bəzi sosial-psixoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə dair / Doktorantların və gənc  tədqiqatçıların XV Respublika elmi konfransı.Bakı: 2010, s.88-89

1. С.С.Мирзяева  Типы политических лидеровю Современная психология: Актуальные проблемы и тенденции развития. Материалы международной заочной научно-практической конференции. Новосибирск, 2010г. стр.188-192.