Fakültənin görkəmli elm xadimləri

Sosial elmlər və psixologiya fakültəsi müstəqillik illə­rində yaransa da, bir sıra kafedraları daha əv­vəllər fəaliyyət göstərirdilər. Bu baxımdan uzun illər universitetdə fəaliyyət göstərmiş görkəmli alimlər var ki, fakültə əməkdaşları onlarla fəxr edirlər.

Aleksandr Osipoviç Makovelski (1884-1969) Qrodno şəhərində klassik gimnaziyanı medalla bitirdikdən sonra Kazan  Universitetinin Tarix-filologiya fakültəsinə qəbul olmuşdur. 1907-ci ildə universiteti bitir­dik­dən sonra Makovelski təhsilini davam etdirmək üçün Fəlsəfə kafed­rasında saxlanılmışdır. 1913-cü ildə Makovelski, Sokratdan əvvəlki qədim yunan fəlsəfəsi üzrə ilkin mən­bələrin öyrənilməsi üçün Almaniyaya ikiillik elmi ezamiyyətə gön­dərilir. Gələcəkdə əsaslı elmi əsər olan 3 cildlik “Sokratdan əvvəlki fəlsəfə” kimi kapital bir əsərin ma­teriallarını Berlində, Münhendə elmi kitab­xanalarda tədqiq edən Mako­velski, məşhur filosoflarla (Ostvald, Kassirer, Erdman Zimmel) və məşhur riyaziyyatçı alim Dinqlerlə tanış olur. I Dünya Müharibəsi Ma­kovelskiyə elmi işini Almaniyada davam etdirməyə imkan vermədi. O, elmi işini  Peterburq və Moskvada elmi kitabxanalarda davam etdirmişdi. 1914-1919-cu illərdə fun­damental 3 cildlik “Sokra­taqədərkilər” əsəri çap olunmuşdu.

1920-ci ildə Makovelski müxtəlif şə­hər­lərdəki univer­si­tet­lərdən, o cümlədən Ba­kı Uni­ver­sitetindən də­vət almış, lakin o, Bakını seçərək, 1920-1960-cı illərdə Ba­kı Universitetində müəl­limlik etmişdir.

Azərbaycanda fəl­səfə elmi məktəbinin əsası Hey­dər Nəcəf oğlu Hüseynov (1908-1950) tərəfindən qoyulmuşdur. O, 1939-cu ildə namizəd­lik, 1944-cü il­də doktorluq disserta­siyası müdafiə etmişdir, 1939-1945-ci il­lərdə SSRİ Elmlər Aka­demiyası Azərbaycan Fi­lia­­lı sədrinin müavini, 1945-1950-ci illər­də Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının vitse-pre­zidenti, eyni zamanda  Azərbaycan Dövlət Universitetinin  Fəlsə­fə ka­fed­rasının müdiri olmuşdur. H.Hüsey­nov 1930-cu illərdə fəlsəfə fənnini tədris etməklə bərabər Azərbaycan dilində fəlsəfəyə aid «Dialektik mate­rializm», «Dialektika və metafizika», «Dialektika və tarixi materializm» adlı ilk dərslikləri yazmışdır. H.Hüseynov Azərbaycan Dövlət Universitetinin Fəlsəfə kafedrasının müdiri oldu­ğu müddətdə Tarix fakültəsinin nəzdində Fəlsəfə şöbəsinin yaranmasına nail olur. Bu şöbə fəlsəfənin bir elm kimi Azərbaycanda inkişafina xüsusi təkan verir. Akademik Aslan Aslanov, AMEA-nın müxbir üzvü Məqsəd Səttarov, Zeynəddin Göyüşov, Firudin Köçərli, İrşad Əliyev və başqa filosoflar bu şöbənin, eləcə də filosof  H.Hüseynov məktəbinin yetirmələridir.

H.Hüseynov Azərbaycan Tərcümə məktəbi­nin əsasını qoymuş, ilk azərbaycan-rus və rus-azər­bay­can lüğətinin redaktorlarından olmuşdur. O, 100-dən çox elmi məqalənin müəllifi­dir. Bəh­mən­yar, Nizami Gəncəvi, Füzuli, Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mirzə Kazım bəy, Mirzə Fətəli Axundov, Həsən bəy Zərdabi haqqında tədqiqatlar aparmışdır. 1945-ci ildə Azərbaycan EA-nın akademiki seçil­mişdir. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (2-ci çağırış) deputatı olmuşdur.

H.Hüseynovun «XIX əsrdə Azərbaycan fəlsəfi və ictimai-siyasi fikrin tarixi haqqında» fun­damental əsəri 1950-ci ilin mart ayında Stalin mükafatına layiq görülmüşdür. Lakin buna baxmayaraq, əsassız təqiblər və tənqidlərə məruz qalmışdır. Onun XIX əsrdə Qafqaz fəlsəfi fikrinin tədqiqi müridizmin təbliği kimi qəbul edilir. Hüseynov Kommunist Partiyasından çıxarılır və Elmlər Akademiyasındakı vəzifələrindən azad edilir.

Professor Mehbalı Məhəmməd oğlu Qa­­sımov (1906-1963) 1932-ci ildə Mos­kva Fəlsəfə, Ədəbiyyat və Tarix İns­titutunun Fəlsəfə fa­kül­­­təsinə da­­­xil olaraq, 1937-ci ildə təhsilini bitirib, Respublikamızın ali məktəblərində dialektik və tarixi materializm fənlərini tədris etmişdir.

II Dünya Mühari­bəsindən qayıtdıqdan sonra Azərbaycan EA-nın Fəlsəfə İnstititutunun elmi əməkdaşı kimi fəaliyyət göstər­mişdir. O, 1946-cı ildə namizədlik, 1956-cı il­də doktorluq disserta­siyası müdafiə etmişdir.

1950-ci ildən ömrünün sonuna qədər Azər­baycan Dövlət Universi­tetinin Fəlsəfə kafedrasının müdiri olmuşdur.

M.Qasımov 6 cildlik “Fəlsəfə tarixinin” müəl­liflərindən biridir.

O, Azərbaycan fəl­sə­fi fikrində özünə­məx­sus, təkrarolunmaz dəst-xətti olan bir filosof olmuşdur. M.M.Qasımovun rəhbərliyi ilə 40-dan artıq elmlər namizədi və elmlər doktoru hazırlanmışdır.

Akademik Fuad Feyzulla oğlu Qasım­zadə (1929-2010)1952-ci ildə ADU-nun Tarix fakültəsi nəz­dindəki fəlsəfə şö­bə­sini fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş və aspi­ranturada saxlanıl­mış­dır. 1955-ci ildə na­mi­zədlik, 1966-cı ildə dok­torluq dissertasiya­sı müdafiə etmişdir. 1989-cu ildə AMEA-nın müxbir üzvü, 2001-ci ildə həqiqi üzvü se­çil­miş­dir.

1952-ci ildən ADU-da əmək fəaliyyətinə başla­mışdır. 1963-1976-cı illərdə Fəlsəfə kafedrasının, 1976-1980-ci il­lərdə Dialektik materializm kafedrasının, 1988-2010-cu illər­də Təbiət fakültələri üzrə fəlsəfə kafedrasının müdiri ol­muşdur. Akademik Fuad Feyzulla oğlu Qasım­zadə 12 nə­fər elmlər doktoru, 109 nəfər elmlər namizədi hazırlamışdır.

F.F.Qasımzadə 15 monoqrafiyanın, 3 dərs­liyin, 350 mə­qalənin, 600-dən artıq publisist məqa­lə­nin müəllifi, 30-dan çox kollektiv əsərin həmmüəlliflərindən olmuşdur. 1979-cu ildə Əməkdar elm xa­dimi fəxri adına layiq görülmüş, 2000-ci ildə «Şöhrət» ordeni, 2009-cu ildə «İstiqlal» ordeni ilə təltif olunmuşdur.

1966-cı ildən fəlsəfə elmləri üzrə Dissertasiya Şurasına rəhbərlik etmişdir. 1990-1995-ci illərdə Ali Sovetin (Milli Məclisin) və dəfələrlə Bakı Sovetinin deputatı olmuşdur.

Professor Həmid   Rza oğluİmanov (1932-­2011) 1948-ci ildə BDU-­nun Tarix fakül­təsinin fəlsəfə şö­bəsinə daxil olmuş, 1953-cü il­də fərqlənmə diplo­mu ilə bitirmişdir. Hə­­min il AMEA-nın Fəl­­səfə bölməsində as­pi­ran­tu­­raya qəbul olmuş, 1956-­1958-ci illərdə həmin bölmədə kiçik elmi işçi və­zi­fəsində çalışmışdır. 1958-ci ildə namizədlik, 1971-ci ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 1976-1988-ci illərdə Tarixi materializm kafedrasının, 1988-2011-ci illərdə Humanitar elmlər üzrə Fəlsəfə kafedrasının   müdiri olmuşdur.

Prof.H.R.İmanov 20 monoqrafiya və dərslik, 300-dən artıq elmi məqalənin müəllifidir. Onun son «Orta əsrlərdə İslam şərqində fəlsəfi fikir» adlı monoqrafiyası 2011-ci ildə Almaniyada nəşr olunmuşdur.

Prof. H.R.İmanov elmi-pedaqoji fəaliyyətinə görə «Əməkdar elm xadimi» adına layiq görülmüş, «Şöhrət» ordeni ilə təltif edilmişdir.

Professor Cəmil Teymur oğlu Əhmədli (1931-2010) 1948-ci ildə ADU-nun Tarix fakül­təsinin Fəlsəfə şöbəsinə daxil olmuş, 1953-cü ildə Stalin təqaüdü ilə bitirmişdir. Həmin ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuşdur. 1956-cı ildə fəlsəfə elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. 1957-ci ildə Azərbaycan SSR EA Fəlsəfə İnstitutuna elmi katib vəzifəsinə qəbul edilmişdir. 1965-ci ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş, fəlsəfə elmləri dok­toru elmi dərəcəsi adını almışdır. 1966-cı ildə professor adına layiq görül­müşdür.

1966-cı ilin sentyabr ayında bərpa edilən Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun (indiki İqtisad Universiteti) Fəlsəfə kafedrasına müdir vəzifəsinə dəvət edilmişdir. 1990-cı ildə BDU-nun Sosial elmlər və psixologiya fakül­təsinin Fəlsəfə və sosiologiya kafedrasının müdiri vəzifəsinə seçilmişdir.

Onun elmi rəh­bərliyi ilə 100-ə qədər na­mizədlik, 12 doktorluq dissertasiya işi mü­dafiə edilmişdir. 400-ə qədər elmi monoqrafiyanın, dərslik və dərs vəsaitinin, məqalənin müəllifi olmuşdur. 30-dan çox beynəlxalq, ümumittifaq, zona və respublika konfranslarında aktual mövzularda məruzələrlə çıxış etmişdir.

1990-cı ildə Əməkdar elm xadimi fəxri adına, 2009-cu ildə isə «Şöhrət» ordeninə layiq görülmüşdür.

Professor Məm­mədəli Baba oğluZey­nalov (1927-2007) Gəncədə ali və orta pedaqoji təhsil aldıqdan sonra müəllimlik etmiş, partiya komitəsində   ça­lış­mışdır.

1954-1958-ci illərdə Moskva şəhərində İctimai elmlər akademiyasında təhsil almış, Fəlsəfə tarixi indeksi üzrə na­mi­zədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Azərbaycanda Mərkəzi Komitənin Elm və mək­təblər şö­bə­sində müdir müavini, 1960-cı ildə Maarif nazirinin birinci müavini vəzifəsində çalışmışdır. 1971-ci ildə Moskva Dövlət Uni­ver­sitetində doktor­luq disserta­siyasını mü­­da­­fiə etmişdir. 1973-cü il­dən ADU-da Dialek­tik materializm kafedrasında işə qəbul edilmiş, 1979-cu ildə professor elmi adına layiq görülmüşdür. 1990-cı ildən 2007-ci ilədək  Fəlsəfə tarixi və dinşünaslıq kafedrasının müdiri və­zi­fə­sində çalışmışdır.

Prof. M.B.Zeynalov 40-a qədər monoqrafiya, dərslik, dərs vəsaiti, tədris proqramı və çoxlu məqalələrin müəllifidir. Onun rəhbərliyi ilə 20-ə qədər elmlər namizədi və elmlər doktoru hazırlanmışdır.

O, «Almaniya üzərində qələbə», «Əmək igidliyinə görə» medalları, «Xalq təhsili əlaçısı» nişanı ilə təltif olunmuş, «Şərəf nişanı» və «Şöhrət» ordeninə layiq görülmüşdür.

Professor Əkbər Sal­man oğlu Bayramov 1954-cü ildə ADU-nun (in­diki BDU) Filologiya fakültəsinin mən­­tiq-psixologiya şö­bəsini əla qiy­mətlərlə bitirib, uni­versitetin Böyük Elmi Şurasının qərarı ilə 1954-1957-ci illərdə Azər­baycan Pedaqoji İnstit­utunda (indiki APDU) psixologiya ixtisası üzrə aspiranturada təh­sil alıb. Əkbər Salman oğlu Bayramov 1957-1958-ci illərdə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda aspirantura şöbəsinin müdiri, 1958-1960-cı illərdə isə Elmi işlər üzrə prorektorun köməkçisi işləyib.

O, 1959-cu ildə namizədlik, 1969-cu ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə edib.

1960-1970-ci illərdə APİ-nin Psixologiya kafedrasında baş müəllim, dosent, professor vəzifələrində işləyib. 1971-1997-ci illərdə isəADU-da Pedaqogika və psixologiya kafedrasının müdiri, 1991-1992-ci illərdə Sosial elmlər və psixologiya fakültəsinin dekanı olub.

Prof. Ə.S.Bay­ra­mov psixolo­giya nə­zə­riy­yə­çisi və tarixçisi kimi layiqli yer tutub. Onun çoxlu sayda monoqrafiya, dərslik, dərs vəsaiti, metodik göstərişləri, proqram və məqalələri nəinki ölkəmizdə, həmçinin xa­rici ölkələrdə böyük rəğbət qazanıb. Ə.S.Bayramov 1981-ci ildə Əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq görülüb. «Şərəf nişanı» ordeni (1976), «SSRİ maarif əlaçısı» (1977) və «Şöhrət ordeni» (2000), eləcə də bir neçə dəfə Azərbaycan Təhsil Na­zirliyinin fəxri fər­manları ilə təltif edilmişdir. Prezident tə­qaüd­­çüsü olub.

Professor İzzət Əş­­­­rəf oğlu Rüs­tə­mov 1954-cü ildə Azər­bay­can Dövlət Uni­ver­si­te­tinin Tarix fa­kül­təsi nəzdindəki Fəlsəfə şö­bəsini bitirmiş, 1961-ci ildə nami­zəd­lik dissertasiyasını, 1972-ci ildə doktorluq dissertasiyasını mü­da­fiə etmişdir. 1965-ci ildə dosent, 1977-ci ildə pro­­fes­sor elmi adını almışdır. Əmək fəa­liy­yətinə BDU-nun Fəlsə­fə kafedra­sında başlamış, 1984-cü ilə qədər burada çalışmış, laborant vəzifəsindən professor vəzifəsinə qədər şərəfli həyat yolu keçmiş, Universitet Partiya Komitəsinin katibi olmuş­dur. 1984-1987-ci illərdə Azər­baycan Dövlət Neft Akade­miyasında Fəlsəfə kafedrasının müdiri, 1987-1988-ci illərdə Azər­baycan KP yanında Partiya Tarixi İnstitutunun direktorunun elmi işlər üzrə müavini, 1988-1994-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Neft Akade­miyasında Fəlsəfə kafedrasının müdiri, 1994-1999-cu illərdə Azər­baycan Respublikası Baş Nazirinin müavini, 1999-2004-cü illərdə BDU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru vəzifələrində çalışmışdır.

20 elmlər namizədi və 5 elmlər doktoru hazırlamışdır. 10 kitabın, 120-yə yaxın məqalənin müəllifidir.

1991-ci ildə akademik S.İ.Vavilov adına medalla, 2007-ci ildə «Azərbaycan Respublikası Qabaqcıl təhsil işçisi» döş nişanı ilə, 2009-cu ildə  «Şöhrət» ordeni ilə təltif olunmuşdur.

Lütfi Zadə adına Beynəlxalq Müasir Elm­lər akademiyasının akademiki seçilmişdir.

AMEA-nın müxbir üzvü Bəxtiyar Həmzə oğlu Əliyev1979-cu ildə M.V.Lomonosov adı­­na Moskva Dövlət Universitetinin Psixo­logiya fakültəsinə qə­bul olmuşdur. 1983-cü ildə həmin fakültəni bitir­dik­dən sonra tə­yi­­natla Azərbaycan Döv­lət Uni­versitetinin (indiki BDU) Psixologiya və pedaqogika kafedrasında əmək fəaliyyətinə başlamış, müəllim vəzifə­sindən AMEA-nın müxbir üzvünə qədər həyat yolu keç­mişdir. 1989-cu ildə namizədlik dissertasiyasını, 1998-ci ildə doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 2000-ci ildən professordur. 2007-ci ildə AMEA-nın müxbir üzvü seçilmişdir.

AMEA-nın müxbir üzvü B.H.Əliyev şəx­siyyətə yeni baxış nəzəriyyəsi ilə şəxsiyyətin formalaşması və inkişafı haqqında yeni konseptual model yaratmış, təlim prosesində mə­nim­səmənin effektivliyini artırmaq üçün öy­rənmənin dərketmə modelini irəli sürmüşdür. 2000-ci ildən psixologiya elmləri üzrə Dissertasiya şurasının sədridir.

O, 6 monoqrafiyanın, 15 dərslik və dərs vəsaitinin, 29 proqram və metodiki tövsiyənin, 150 elmi məqalə və tezisin müəllifidir. Respublikamızda ilk dəfə olaraq 1999-cu ildə «Psixologiya jurnalı»nı təsis etmiş və elə həmin dövrdən indiyə kimi onun baş redaktorudur. B.H.Əliyevin rəhbərliyi ilə 23 namizədlik, 5 doktorluq dissertasiyası müdafiə olunmuşdur.

AMEA-nın müxbir üzvü B.H.Əliyev elmi-pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı, ictimai-siyasi fəaliyyətlə də məşğuldur. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin II, III və IV çağırışının deputatı seçilmişdir. Avropa Şurası Parlament Assambleyasının üzvü kimi Elm və təhsil məsələləri komitəsinin, Monitorinq komitəsinin üzvü və Genişmiqyaslı miqrantlar və köçkünlərlə iş üzrə alt komitəsinin sədri olmuşdur.

Professor Kamilə Ramiz qızı Əliyeva1992-ci ildə BDU-nun biologiya fakültəsini fərq­­­lənmə diplomu ilə bitirərək, Zoologiya İnstitutunda əmək fə­aliy­­yətinə başlamışdır. 1998-2002-ci illərdə BDU-nun Psixologiya kafedrasının dissertan­tı olmuşdur. 2002-ci ildə namizədlik disser­ta­si­yası, 2009-cu ildə dok­tor­luq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 1999-cu ildən Psixologiya kafedrasında mü­əl­­lim, 2004-cü ildən do­sent vəzifəsində çalış­mışdır. 2010-cu ildə professor elmi adını almışdır. O, 3 nəfər dok­to­ranta elmi rəhbərlik edir. Dəfələrlə dissertasiya işlərinin opponenti olmuşdur.

K.R.Əliyevanın tədqiqatı şəxsiyyətin yaradıcı potensialının başa düşülməsində, kreativ davranışın inkişaf etdirilməsində, tələbələrdə yaradıcı imkanların üzə çıxarılmasında və yaradıcı təhsil mühitinin formalaşdırılmasında çox böyük əhəmiyyət kəsb edir.  Problemin K.R.Əliyeva tərə­findən pedaqoji aspektdə tədqiqi  elmin inkişafında yeni dəyərli ideyaların ortaya qoyulmasına və irəli sürülmüş müddəaların zəngin eksperimental faktlarla sübutuna zəmin yaratmışdır.

Prof. K.R.Əliyeva 2009-cu ildə BDU-nun Elmi Şu­rası tərəfindən İlin müəllimi fəxri adına layiq görülüb, həmin ildə yüksəkixtisaslı kadrların hazırlan­masında səmərəli elmi-pedaqoji fəaliyyətinə görə Təhsil Nazirliyinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilmişdir.

2010-2011-ci illərdə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi ilə səmərəli əməkdaşlığa görə komitə tərəfindən diplomla mükafatlandırılmışdır. Bir çox treninq proqramlarında, beynəlxalq seminarlarda iştirak etməklə yanaşı, sosial siyasət və təhsil problemləri ilə bağlı konfranslarda çıxış etmişdir. İki monoqrafiyanın, bir dərs vəsaitinin, 40-dan artıq elmi əsərin, bir neçə proqramın müəllifidir.

Professor Rəbiyyət Nurullah qızı Aslanova Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fa­kül­təsini bitirikdən sonra, 1973-1976-cı illər­də universitetin aspiranturasında təhsil almış, 1977-1978-ci illərdə Bakı Dövlət Uni­ver­sitetində asistent olmuşdur. 1981-ci ildə nami­zədlik, 2004-cü ildə dok­torluq dissertasiya­sı müdafiə etmişdir. 2004-cü ildən BDU-nun Fəlsəfə tarixi və mə­də­niy­yətşünaslıq ka­fed­rasının professorudur. 6 kitabın, 100-ə yaxın məqalənin müəl­lifidir.

Elmi yaradıcılığının ana xəttini Qərb və Şərq mədəni ənənələrinin sintezi təşkil edir. Azərbaycan xalqının əsrlər boyu təşəkkül tapmış fəlsəfə tarixinin, islam mədəniyyətinin, yüksək milli-mənəvi dəyərlərinin qorunması, müasir dövrdə elimizin adət-ənənələrinin yaşadılması, dinlərarası və mədəniyyətlərarası dialoq məsələlərinin tədqiqinə qiymətli töhfələr vermişdir. Onun əsərləri xalqın milli sərvəti olan dəyərlərin qorunması, inkişaf etdirilməsi və yeni dünyada daim təbliğ olunması kimi müasir həyatdan götürülmüş aktual mövzulara alimin münasibətini təqdim edir. Onun elmi məqalələri xarici ölkələrdə mö­təbər elmi jurnallarda nəşr olunmuşdur.